آزاد تبریز- مسئول محترم سرویس فرهنگ و ادب خبرگزاری مهر
با سلام
پرداختن به اخبار فرهنگی و ادبی جهان ترک کار مبارکی است که از سوی آن خبرگزاری کم و بیش صورت می‌گیرد و جای تشکر و قدردانی دارد. نگارنده نیز به سهم خود از شما سپاسگذاری می‌کنم.
لیکن همانگونه که می‌دانید رعایت امانت و دقت در این عرصه بسیار حائز اهمیت است و چه بسا انتساب یک جمله‌‌ی غیر واقعی به یک شخصیت فرهنگی آثار سوء بسیاری داشته باشد و موجب تحریف واقعیتها شود. بخصوص در زمینه ادبیات ترکی که این ادبیات در ایران متولی ندارد و هر نظریه و تحلیل صحیح یا ناصحیحی، به جهت نا آگاهی مخاطبان درست تلقی میشود و اشخاص ذی‌صلاح برای نقد در این زمینه به تعداد انگشتان دست نمی‌رسد که معمولا این اشخاص اندک نیز در عرصه رسانه‌ها حضور فعال ندارند.
خبر مربوط به محمود کاشغری با عنوان «پایان اسارت هزار ساله کتاب کاشغرلی» جزء آن دسته از اخباری است که انتظار دیدن آن را در مهرنیوز نداشتم و از درج آن خوشحال شدم. اما متاسفانه مطالب غیرواقعی بسیاری در متن این خبر آمده است که خدمتتان مرقوم میشود.
نخست باید عرض کنم که خبری با عنوان رونمایی دیوان لغات الترک در رسانه‌های ترکیه ندیدم بلکه خبر مربوط به بازگشایی محدد کتابخانه «آثار نویسندگان ملی» ترکیه بود. این کتابخانه در زلزله معروف ۱۷ آگوست آسیبهای جدی دیده بود که با هزینه دوملیون لیر جدید ترکیه تعمیر و بازگشایی شد. نسخه خطی دیوان لغات الترک نیز در این کتابخانه قرار دارد که وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه به این امر اشاره کرده بود و آن را از مزایای این کتابخانه دانسته بود.
اصولا رونمایی از دیوان لغات الترک و پایان اسارت هزار ساله! کاشغری مفهومی ندارد چه از یک قرن پیش این اثر به جهان معرفی شده است. نخست متن دیوان به زبان عربی و به همت و تصجیح مرحوم معلم رفعت بیلگه کلیسلی ۹۵ سال پیش یعنی سال ۱۳۳۵ قمری در سه جلد و توسط نشر دارالخلافه العلیه و در چاپخانه عامره منتشر شده است.
در سال ۱۹۲۸, استاد زبانهای سامی سابق در دانشگاه شهر «برسلاو»، «کارل بروکلمان» Carl Brockelmann , ۷۹۹۳ تکواژ از کتاب را استخراج کرد و در یک جلد, در ۲۵۲ ص. به سیستم الفبایی و با ذکر ویژگیهای املایی بسیاری از لغات, انتشار داد. همین اثر در سال ۱۹۶۴ در مجارستان بصورت افست تکثیر گردید.
ترجمه کامل این کتاب به زبان ترکی استانبولی در سال ۱۹۸۶ از سوی پروفسور بسیم آتالای متشر شده است.
در سالهای ۱۹۶۰-۱۹۶۳ در شهر تاشکند از سوی «صالح م. مطّلب اف» با استفاده از ترجمه‌ی آتالای, ترجمه¬ی ترکی اوزبکی¬ اثر در سه جلد انتشار یافت که حاوی ۹۲۲۲ تکواژ است.
وی با همکاری «غنی عبدالرحمن¬اف» فهرست لغات این سه جلد را هم در سال ۱۹۶۷ از سوی آکادمی علوم جمهوری اوزبکستان شوروی, انستیتوی ادبیات موسوم به پوشکین به چاپ رسانید که حاوی گفتاری در دستور زبان «ترکی قراخانی» نیز بود.
ترجمه به ترکی اویغوری از دیوان, با استفاده از ترجمه¬ی آتالای در سال ۱۹۸۱-۱۹۸۴ در شهر ارومچی در سه مجلّد تحقق یافت.
ترجمه‌ی انگلیسی دیوان را در سالهای ۱۹۸۲-۱۹۸۵, دو تن از اساتید دانشگاه هاروارد, روبرت دنکوف Robert Dankaf و جیمز مک¬کلی James Mc Kelly در سه مجلّد چاپ کردند.
جیمز مک¬کلی علاوه بر همکاری با دانکوف در ترجمه¬ی انگلیسی دیوان, دو مقاله¬ی با ارزش در موضوع «املا صحیح کلمات در دیوان» نوشت که راهگشای بسیاری از محققان گردید
ترجمه به ترکی قازاقی در سال¬های ۱۹۹۷-۱۹۹۸ در شهر آلماآتی, از سوی «اصغر کرماشولی اگابایوف» در سه جلد چاپ شده است. این ترجمه ظاهراٌّ با استفاده از برگردان بسیم آتالای انجام پذیرفته است.
چاپ عکسی (فاکسیمیله) اثر را وزارت فرهنگ جمهوری ترکیه در سال ۱۹۹۰ به صورت رنگی و به اندازه¬ی قطع اصلی نسخه¬ی خطی انتشار داد.
در سال ۱۳۷۵, در تهران کار بروکلمان و دهری دیلچین یعنی تهیه فهرست الفبایی لغات دیوان, از سوی «محمد دبیر سیاقی» به فارسی ترجمه شد.
و در نهایت در سال ۱۳۸۴ ترجمه‌ی کامل این اثر توسط استاد دکتر صدیق به زبان فارسی انتشار یافت. که نگارنده نیز افتخار همکاری در این کار را داشته است.
در جای دیگری از این خبر میخوانیم: « وی از جمله دوستان ابوالفضل بیهقی بوده که رباعیات عمر خیام را نیز به ترکها معرفی کرد. او در “دیوان لغت” مکررا از این رباعیات استفاده کرده است.»
از دوستی کاشغرلی با بیهقی و عمر خیام چیزی نخوانده‌ام لیکن به جهت این که دکتر صدیق تطبیق ترجمه فارسی خود با متن عربی کتاب را به عهده نگارنده نهاده بود، لاجرم متن عربی کتاب تصحیح معلم رفعت بیلگه کلیسلی را همراه با نسخه خطی فاکسیمیله به دقت و کلمه به کلمه خوانده‌ام، نه تنها نامی از حکیم عمر خیام در آن کتاب نیست بلکه هیچ شعری از خیام نیز در آن کتاب نیامده است.
کاشغرلی در آن کتاب هیچ شاهدی از ادبیات و شعر رسمی نیاورده است و تنها اشعار حماسی محلی که قرنها قبل سروده شده‌اند در آن کتاب آورده شده‌اند. اتفاقا در مقاله‌ای که برای ویژه نامه کاشغری نشریه بایرام در زنجان فرستاده‌ام و بسا اکنون منتشر شده باشد نوشته‌ام: « وقتی از احساس خویش فاصله می‌گیرم خردک انتقادی به کاشغری دارم. یعنی انتظاری که برآورده نشده است. چرا کاشغری هیچ نمونه شعری از شاعران سده‌های چهارم و پنجم هجری به دست نمی‌دهد؟ ما میدانیم که یوسف خاص حاجب سرایش منظومه قوتادغو بیلیگ را قبل از کاشغری به پایان برده است و علاوه بر آن به دلایل کاملا مستند و علمی، شاعرانی قبل از خاص حاجب در قرن چهارم و پنجم هجری به ترکی شعر سروده‌اند، اما چرا کاشغری به شعر آنان استناد نکرده است؟ بخصوص خلیل بن احمد که کاشغری در کتاب خود به وی گوشه چشمی دارد، در شاهد مثالهای خود از شعر شعرای عرب استفاده فراوان برده است. درست است شعرهای موجود در دیوان لغات الترک به گفته ارجیلاسون خود یک آنتولوژی ارزشمند را تشکیل می‌دهند اما آنها شعرهای باستانی و یا اشعار مردمی و فولکلوریک هستند. آیا کاشغری به جریان ادبی نیرومند در ترکستان آن زمان بی‌اعتنا بوده است و اگر اینگونه است چرا؟ پاسخهای گوناگونی میتوان به این پرسش ارائه داد که برای گریز از تفصیل به آینده موکول میشود.»
حال خبرنگار خبرگزاری مهر از کجا به چنین کشف مهمی نائل آمده است خدا می‌داند و قدر مسلم این است که در دیوان لغات الترک هیچ اثری از خیام و شعر او نیست. این در حالی است که نگارنده با رباعیات حکیم عمر خیام انس داشته‌ام، نسخه مرحوم محمدعلی فروغی را بارها و بارها خوانده‌ام و رباعیات خیام با صدای احمد شاملو و آهنگسازی فریدون شهبازیان جزء کاستهای محبوب من است. طبیعی است که حتی اگر ترجمه اشعار خیام هم در کتاب کاشغری می‌آمده دکتر صدیق یا بنده و قبل از ما دکتر دبیرسیاقی متوجه میشدند.
در ادامه متن خبر میخوانیم: « کاشغرلی کتاب دیگری با عنوان “نحو در زبان ترکی” هم دارد که علاوه بر اینکه در آن دستور زبان ترکی را کاملا شرح داده، تاریخ زبانهای کهن و زنده دنیا را هم به تفصیل و با شواهدی مستدل توضیح داده است.»
نام کتاب کاشغرلی «نحو در زبان ترکی» نیست بلکه «جواهر النحو فی لغات الترک» است. من نمی‌دانم خبرنگار مهر آن اطلاعات مربوط به کتاب نحو کاشغری را از کجا به دست آورده است لیکن تنها منبع موجود که ما را نسبت به چند و چون جواهر النحو آگاه میسازد کتاب دیوان لغات الترک خود کاشغری است که می‌نویسد: « از مباحث جمع, مفرد, تفضیل, تصغیر و جز آن از بابت اعراب, چیزی یاد نمی¬کنم. زیرا در این باره, کتابی مستقل تصنیف کرده¬ام و نام آن را “جواهر¬النحو فی¬لغات¬الترک” نهاده¬ام. به فضل¬الهی, مباحث نحوی در آن کتاب آورده شده است.»
در بخش دیگری از این خبر میخوانیم: «کاشغرلی سال ۱۱۰۲ در ترکیه درگذشت » متاسفانه این خبر نیز مقرون به صحت نیست و مزار کاشغرلی در ترکستان چین قرار دارد. آقای دکتر دبیرسیاقی این مزار وی را در چین زیارت کرده است و می‌نویسد: « مردم ترکستان, محمود کاشغری را از مردم اپال Opal, ناحیه¬ای سرسبز در پنجاه کیلومتری مغرب کاشغر بر سر راه کاشغر به ناحیه سرکوه و شهر تاشقورغان Taşqurğan دانسته¬اند » طبیعی است که کاشغری اگر در ترکیه چشم از جهان فرو می‌بست باید مزار او نیز در ترکیه می‌بود نه در ترکستان.
در بخش دیگری از این خبر میخوانیم: « دست نوشته های این کتاب در سال ۱۹۱۰ در کتابخانه فاتح ملت پیدا شد.»
که مع الاسف این خبر نیز صحت ندارد این کتاب را مرحوم علی امیری در راسته صحافان پیدا کرده است. ماجرا به طور خلاصه از این قرار است که علی امیری مثل همیشه به دوستی به نام برهان بیگ در این راسته سر می‌زده است. یک روز برهان بیگ به او میگوید: یک نسخه خطی گرانقیمت برای فروش نزد من آورده‌اند که مشتری ندارد کتاب را به بنیاد دانش نشان دادم و آنها قیمت آن را به یک سوم قیمت تعیین شده پیشنهاد کردند. علی امیری بعد از نگاه کردن به آن متوجه میشود که اثر گم شده‌ی بسیار با ارزشی را پیدا کرده است. ارزش کتاب سی‌لیر تعیین شده بود اما امیری تنها پانزده لیر همراه داشت. در همین اثنا یکی از دوستان خود را می بیند که از راسته رد میشود و و بیست لیر از وی قرض می‌کند و سی لیر به عنوان قیمت کتاب و سه لیر به عنوان پاداش پرداخت می‌کند و با عجله به منزل می‌رود تا اوراق آشفته دیوان را منظم کند و آن را مطالعه نماید بعدها معلم رفعت این کتاب را از علی امیری به امانت می‌گیرد و آن را رونویسی و تصحیح می‌کند.
همانگونه که ملاحظه شد این کتاب در راسته صحافان پیدا شده است و به کتابخانه علی امیری منتقل میشود. علی امیری بعدها این کتاب را همراه با ۳۰ هزار کتاب، نشریه و اسناد ذی‌قیمت دیگر در سال ۱۹۱۶ به «کتابخانه فاتح ملت» هدیه می‌دهد.
مسئول محترم!
همانگونه که ملاحظه فرمودید چه قدر خطا و نقصان در یک خبر کوتاه راه یافته است. منشاء این خطاها در واقع ارزش ننهادن به زبان و ادبیات ترکی در ایران است که فضای لازم برای رشد محققان در این زمینه ایجاد نمی‌شود. عامل دوم نیز بی‌دقتی خبرنگاران و مترجمان است که عرصه را از نقدهای علمی و سازنده خالی می‌بینند و وقت و دقت کافی در این زمینه مبذول نمی‌‌دارند.
نکته‌ای را که لازم بود خبرنگار سرویس فرهنگ و ادب مهر نیوز به آن اشاره کند و نکرده است این است که سال ۲۰۰۸ از سوی سازمان یونسکو به عنوان سال محمود کاشغری نام گرفته است.
شایسته است که خبرگزاریهای ایران و همچنین نهادهای فرهنگی به حرمت نام بلند کاشغری و همکاری با سازمان یونسکو، گامهای مثبتی برای معرفی کاشغری در ایران بردارند. بی‌گمان کاشغری یکی از بزرگترین دانشمندان و عالمان زبانشناس جهان اسلام است که تسلط او به زبانهای ترکی، عربی و فارسی و مطالعات تطبیقی بر روی این زبانها چهره متمایز و ممتازی بدو بخشیده است.
باسپاس
حوزه علمیه قم
سید حیدر بیات
منابع:
۱. خبر خبرکذاری مهر با عنوان پایان اسارت هزار ساله کاشغرلی؛
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=۶۹۰۰۸۸
۲. دیوان لغات الترک، ترجمه فارسی دکتر صدیق، صص ۱۴-۱۹ و ص ۲۸.
۳. خبر مربوطه به بازگشایی کتابخانه آثارملی نویسندگان ترکیه از سایت یئنی آسیا :
http://www.yeniasya.com.tr/۲۰۰۸/۰۵/۲۷/kultur/butun.htm
متن خبر خبزگذاری مهر:
پایان اسارت هزار ساله کتاب کاشغرلی / تعیین جایزه برای یابنده کتاب دیگر
“دیوان لغت ترک” نوشته محمود کاشغرلی - متعلق به سال ۱۰۷۲ میلادی - که پس از ۹ قرن پیدا شد، صبح امروز با حضور مقامات بلندپایه ترکیه در بزرگترین کتابخانه استانبول رونمایی شد.
به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از دیار ادبیات ترکیه، این کتاب با حضور “ارطغرل گونای” وزیر فرهنگ و گردشگری، “معمر گولر” فرماندار استانبول و مقامات دیگر در کتابخانه آثار نویسندگان ملی این شهر رونمایی شد.
محمود کاشغرلی اندیشمند قرن یازدهم در سال ۱۰۷۲ م. این کتاب را نوشت و در سال ۱۰۷۴ به خلیفه عباسی در بغداد اعطا کرد. دست نوشته های این کتاب در سال ۱۹۱۰ در کتابخانه فاتح ملت پیدا شد.
کاشغرلی کتاب دیگری با عنوان “نحو در زبان ترکی” هم دارد که علاوه بر اینکه در آن دستور زبان ترکی را کاملا شرح داده، تاریخ زبانهای کهن و زنده دنیا را هم به تفصیل و با شواهدی مستدل توضیح داده است. این کتاب نزدیک به ۱۰ قرن پیش گم شده و هنوز پیدا نشده است و دولت ترکیه برای یابنده آن جایزه تعیین کرده است. این کتاب که به منظور آموزش زبان ترکی به اعراب تهیه شده بود، پس از گذشت چند سال از نگارش در شهر کابل افغانستان مفقود شد و هنوز هیچ اثری از آن نیست.
زمان دقیق تولد محمود کاشغرلی مشخص نیست ولی ترکها سال ۲۰۰۸ را هزارمین سال تولد او نامیده اند. با این حال برخی روایتها از تولد او در سال ۱۰۰۵ حکایت می کند. وی از جمله دوستان ابوالفضل بیهقی بوده که رباعیات عمر خیام را نیز به ترکها معرفی کرد. او در “دیوان لغت” مکررا از این رباعیات استفاده کرده است. کاشغرلی سال ۱۱۰۲ در ترکیه درگذشت.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر